Türkiye’de 2025 yılı itibarıyla belediyelerde performans esaslı program bütçe uygulamasına geçiş, kamu mali yönetiminde yeni bir dönemin başlangıcı oldu. Bu değişim, şeffaflık ve hesap verebilirliğin artırılmasının yanı sıra kaynakların stratejik önceliklerle uyumlu şekilde kullanılmasını hedefliyor. Ancak uygulamanın ilk yılında yaşanan saha deneyimleri, teorik çerçevenin ötesinde önemli zorlukların bulunduğunu ortaya koyuyor.

Bu yazı, program bütçeye geçiş sürecinde karşılaşılan temel sorun alanları ele alınmakta ve gelecek döneme ışık tutabilecek bazı çıkarımlar sunulmaktadır.

Karşılaşılan Temel Zorluklar

1. Kurumsal Katılım Eksikliği

Bütçe ve performans programının hazırlanmasında görevli birimler dışındaki daire/müdürlüklerin sürece mesafeli kalması, kurumsal sahiplenme düzeyini düşürdü. Çok az kişinin yayımlanan “Performans esaslı Program Bütçe Rehberi” ni okuması sürece dahil etmeyi zorlaştırdı.

2. Rehber ve Takvim Sıkışıklığı

Rehberin geç yayımlanması ve sürenin kısa olması, idareleri temel konuları tartışmadan doğrudan uygulamaya başlamaya zorladı.

3. Stratejik Plan ile Uyumsuzluk

Geçişin stratejik planların hazırlanmasından sonra gerçekleşmesi, iki temel doküman arasında uyumsuzluklara neden oldu.

4. İnsan Kaynağı Sorunu

Özellikle küçük belediyelerde sınırlı sayıdaki personelin aynı anda birden çok görev üstlenmesi, sürece adaptasyonu zorlaştırdı.

5. Eğitimlerin Sınırlı Etkisi

Birlikler ve dernekler tarafından verilen eğitimlere az sayıda personelin katılabilmesi önemli bir dezavantaj yarattı. Ayrıca eğitimlerin tek başına yeterli olmadığı, uygulama desteği ve danışmanlığın vazgeçilmez olduğu görüldü.

6. Teknik ve Yazılım Kaynaklı Güçlükler

Yazılım güncellemelerinin gecikmesi ve belediye bilgi yönetim sistemine adaptasyon zorlukları, sürecin sağlıklı yürütülmesini engelledi.

7. Uygulama ve İzlemede Belirsizlik

Program bütçenin uygulanması ve özellikle izleme aşamasında hangi yöntemlerin kullanılacağı konusunda netlik sağlanamadı.

8. Hizmet Alanının Genişliği

Belediyelerin çok geniş bir hizmet yelpazesine sahip olması, program–alt program–faaliyet ilişkilerini kurmayı karmaşık hale getirdi.

9. Faaliyet Maliyetlerinin Ayrıştırılması

Program bütçe faaliyet maliyetlerine odaklansa da, yüksek montanlı projelerin içinde farklı faaliyetlere ait maliyetlerin de yer alması hesaplamaları güçleştirdi.

10. Personel Giderlerinin Faaliyetlere Dağıtılması

Gelecek yıllarda personel giderlerinin faaliyet bazında ayrıştırılacak olması, küçük idareler açısından yönetilmesi zor bir süreç olarak öne çıkması.

11. Üst Yönetim Farkındalığı

Üst yöneticilerin program bütçeyi tam olarak kavrayamaması, kurum içi yönlendirme ve sahiplenmeyi sınırladı. Program bütçe ile idarelerin hangi hizmete ne kadar kaynak ayırdığı çok daha görünür hale gelmesi ile üst yöneticilerin hesap verme sorumluluklarının artacağının farkında olmamaları.

12. Yeni Ekonomik Kodların Anlatımı

Geçmişte “önceki yılı belli oranda artırma” mantığıyla çalışan idarelerde, yeni ekonomik gider kodlarının anlaşılması ve birimlere aktarılması güçlük yarattı. Ekonomik kodları girmek muhasebenin işi diye düşünen birim sorumlularına hem yeni sistemi hem ekonomik kodları hem de nasıl sisteme girmeleri gerektiğini anlatmak gerekti.

13. Anahtar Performans Göstergeleri ve Performans Göstergeleri

İdareler için en zorlayıcı konulardan biri, ölçülebilir ve anlamlı göstergeler üretmek oldu. Hem Anahtar Performans Göstergeleri (KPI) hem de faaliyet düzeyindeki performans göstergeleri konusunda ciddi zorluklar yaşandı. Bu güçlük, gelecek dönemde merkezi düzeyde oluşturulması planlanan bir gösterge havuzu ile aşılabilir. Böylece tüm idarelerin kullanabileceği ortak göstergeler belirlenecek, belediyelerin belli bazı göstergeleri düzenli olarak izlemek zorunda kalması da söz konusu olabilecektir.

14. Karşılaştırılabilirlik ve Vatandaşın Bilgiye Erişimi

Program bütçe sayesinde kaynakların hangi program, alt program ve faaliyet bazında ayrıldığı artık tüm belediyeler için karşılaştırılabilir hale gelmektedir. Bu durum, vatandaşların da hangi hizmetlere öncelik verildiğini veya sosyal konulara ne ölçüde kaynak ayrıldığını çok daha kolay görmesini sağlayacaktır. Dolayısıyla kaynakların tahsis edilmeden önce detaylı ihtiyaç analizleri yapılmasının önemi giderek artmaktadır.

15. Bütçe Kullanımı ve İzleme Boyutu

Henüz yeterince tartışılmayan en kritik konulardan biri, bütçe uygulama aşamasında kaynakların faaliyet ve ekonomik giderler bazında nasıl kullanılacağı ve izleneceğidir. Bunu da süreçle yaşayarak göreceğiz.

Sonuç ve Öneriler

Program bütçeye geçiş süreci, yalnızca teknik bir uyum meselesi değildir; aynı zamanda kurumsal kültürün, yönetim anlayışının ve organizasyonel kapasitenin yeniden şekillenmesini gerektirir. İlk yılın deneyimleri, şu çıkarımları ortaya koymaktadır:

• Eğitimlerin mutlaka uygulama desteği ve danışmanlıkla desteklenmesi,
• Üst yönetim farkındalığının artırılması,
• Yazılım ve bilgi yönetim sistemlerinin güncellenmesinin hızlandırılması,
• Kurum içi koordinasyonun güçlendirilmesi,
• İzleme ve raporlama sürecine ilişkin çerçevenin netleştirilmesi,
• Gösterge üretiminde ulusal ve uluslararası performans göstergelerin değerlendirilmesi,
• Kaynak tahsisi öncesinde ihtiyaç analizlerinin sistematik hale getirilmesi ve vatandaş odaklı önceliklendirme yapılması,
• Stratejik plan ve program bütçe uyumunu sağlamak için bu yıl yapılamamışsa gelecek yıl güncelleme yoluna gidilmesi.

Yerel yönetimlerde program bütçeye geçiş, zorluklarıyla birlikte önemli fırsatlar da sunmaktadır. Kaynakların şeffaf, ölçülebilir ve stratejik önceliklere uygun şekilde yönetilmesi; bu sürecin sağlıklı ilerlemesiyle mümkün olacaktır.

Bu yeni dönemde belediyeler için program bütçe yalnızca bir yasal zorunluluk değil, aynı zamanda kaynakların etkin, şeffaf ve hesap verebilir biçimde yönetilmesi için de kritik bir araçtır. Ancak geçiş sürecinin zorlukları göz önüne alındığında, kurumların yalnızca mevzuata uymakla kalmayıp aynı zamanda uygulamada da güçlü adımlar atabilmesi için profesyonel destek almaları kaçınılmaz hale gelmektedir.

Eğitimler, masa başı uygulama desteği, danışmanlık hizmetleri ve raporlama süreçlerinde uzmanlardan alınacak rehberlik, hem sürecin sağlıklı yürütülmesini hem de geleceğe dönük sürdürülebilir bir bütçe ve performans yönetimi anlayışının yerleşmesini sağlayacaktır. Uygulama yaptığımız idarelerde edindiğimiz deneyim ve sahadaki tespitlerimiz, bire bir çalışmanın ne kadar etkili olduğunu açıkça göstermektedir; nitekim bu süreçlerin olumlu etkilerini, birlikte çalıştığımız kişilerden aldığımız geri bildirimlerle de net biçimde gözlemliyoruz. Üstelik bu yaklaşım, gelecek yıllarda sağlam temellerin yalnızca konsolide etmekle sorumlu Mali Hizmetler ya da Strateji birimleriyle sınırlı kalmayıp tüm belediye birimlerine yayılmasına olanak tanıyacak; böylece kurumun bütününde daha güçlü bir yönetim kültürü oluşturulacaktır.

Kurumsal, yönetim ve kişisel gelişiminize yönelik danışmanlık , eğitim ve destek hizmetleri uzman ekibimiz tarafından sunmaktadır. Bu hizmetlerle, organizasyonel verimliliğinizi artırabilir ve yönetim becerilerinizi geliştirebilirsiniz. Ayrıca kurumsal kapasitenizin mevcut durumuna ilişkin ücretsiz ön değerlendirme raporu talep edebilirsiniz. Hizmetlerimiz hakkında daha fazla bilgi almak için bizimle iletişime geçin.

Güncel konulardan haberdar olmak için sosyal medya hesaplarımızdan bizi takip edin..

• LinkedIn
• X
• Instagram
• YouTube